Poznati srpski slikar, vajar i pisac Mihailo Milanović rođen je u užičkom naselju Gostinica, 24. februara 1879. a streljan 28. novembar 1941. godine u Užicu. Osnivač je Udruženja likovnih umetnika Srbije, a široj javnosti postao je poznat tokom Velikog rata kada je proglašen za zvaničnog ratnog slikara Vrhovne komande srpske vojske.
Nakon smrti oca, Milanović odlazi u Valjevo i počinje da uči kamenorezački zanat od koga je zbog bolesti ubrzo odustao i prešao u školu Antona Ažbea u Minhenu gde je proveo godinu dana na usavršavanju. Godine 1905. u Minhenu je postao student Akademije likovnih umetnosti, prvo kod profesora Ludviga Herteriha, a potom u klasi njegovog naslednika Huga fon Habermana. U tom periodu nastale su njegove čuvene slike „Zeleni predeo“ (1905), „Doručak“ (1906/7), „Majka i dete“ (oko 1910).
Studije završava 1909. godine sa zvanjem akademnskog slikara, a tri godine kasnije odlučuje da se vrati u Srbiju i pomogne sunarodnicima u borbi za odbranu otadžbine. Prvi svetski rat dočekao ga je u Pragu gde je boravio zbog usavršavanja. Tada je uhapšen i sproveden u praški zatvor odakle je pobegao i preko Nemačke, Poljske, Ukrajine, Crnog mora i Rumunije opet stigao u Srbiju. Tada se priključuje svojoj Drinskoj diviziji i srpskoj vojsci sa kojom je preživeo golgotu i put preko Albanije do grčkog ostrva Krf.
Po dolasku na Krf proglašen je za zvaničnog slikara Vrhovne komande i počinje da stvara danas svima poznate portete kralja Petra i Aleksandra Karađorđevića, vojvode Radomira Putnika, Živojina Mišića, Stepe Stepanovića, Petra Bojovića, generala Pavla Jurišića Šturma.
Takođe on je tvorac spomenika arhimandritu račanskog manastira i knezu Sokolske nahije Hadži Melentiju u manastiru Rača, komandantu Zlatiborskog komitskog odreda majoru Kosti Todoroviću u Srebrenici, srpskim ratnicima u Mladenovcu, spomenik na Krfu poginulim vojnicima Drinske divizije, mermerni ikonostas u pravoslavnoj crkvi u Mladenovcu i drugi.
Po završetku Prvog svetskog rata Milanović je sa porodicom najpre živeo i stvarao u prestonici Srbije, Beogradu, nakon čega se sa suprugom Valom, sinom Momčilom i ćerkom Marom vraća u zavičaj gde je izgradio kuću sa ateljeom. Njegova dela karakteriše preplitanje realizma, simbolizma i impresionizma, uz postojano uverenje da je narodna tradicija izvor i ishodište umetničkog poduhvata. Izložbe koje je organizovao u periodu između dva svetska rata bile su, po brojnim pisnjima hroničara, prvorazredni kulturni događaji. Jedna od najzapaženijih i najposećenijh u tom periodu bila je izložba u beogradskom paviljonu „Cveta Zuzorić“ 1938. godine na kojoj je bilo izloženo oko 120 pažljivo odabranih dela.
Međutim njegov karijerni uspon i život pratila je zla slutnja koja se ubrzo nakon izbijanja Drugog svetskog rata i obistinila. Prema podacima kojima raspolaže Legat „Mihaila Milanovića“ u Užicu, Milanović je Drugi svetski rat dočekao u rodnoj Gostinici gde je bio svedok brojnih hapšenja i ubijanja meštana. Zahvaljujući poznanstvu nemačkog komandanta Užica pukovnika Štokhauzena, sa čijim je ocem studirao u Minhenu, uspeo je da oslobodi i spasi od sigurne smrti nekoliko talaca iz sela koje su Nemci zarobili. Nešto malo kasnije, upravo zbog ovog poznanstva, Milovanović je uhapšen pod optužbom da je radio za Abver i englesku obaveštajnu službu. Sa grupom Užičana streljan je i pokopan u masovnu grobnicu 28. novembra 1941. godine, dan pred pad Užičke republike. Mesec dana kasnije njegovi posmrtni ostaci, po odobrenju nemačke vojne uprave, preneti su i sahranjeni u Gostinici.
Po završetku rata, dela Mihaila Milovanovića prepoznate su kao dragulj koji treba čuvati. Njegove slike počele su se sve češće pojavljivati na tematskim i specijalizovanim izložbama u Beogradu, Vizbadenu, Ljubljani, Novom Sadu, u „Umetničkoj baštini Srba“ u Moskvi i Lenjingradu, u galerijama „Cveta Zuzorić“, Narodnog i Vojnog muzeja u Beogradu, ali i u Užicu 1998. godine, kada je i objavljen njegov roman „Lendina vodenica“. Prvu monografsku studiju o njemu objavila je u Užičkom zborniku 1993. godine mr Gordana Lazić, a Đorđe Pilčević 1998. obimnu knjigu. Kraći dokumentarni film Miodraga Jovanovića o njemu prikazan je na Radio televizija Srbije 1999. godine. Znamenitom Užičaninu podignuta je spomen bista u centru Užica, a 2003. godine Narodni muzej u Užicu mu je posvetio legat.
Prvi užički akademski slikar, Mihailo Milovanović, zbog zasluga odlikovan je Albanskom spomenicom, Ordenom svetog Save i Ordenom Jugoslovenske krune III stepena. Nakon više od od šest decenija nepravda prema Milanoviću je delimično ispravljena odlukom Okružnog suda u Užicu. Milanović je zvanično 2007. godine rehabilitovan. Kako se u odluci navodi: „Milanović nije bio ni narodni neprijatelj, ni petokolonaš, te da je streljan iz razloga što nije hteo da pristupi komunistima i materijalno ih pomaže, dakle iz čisto ideoloških i političkih razloga.“
Lj.Marković
